ΣΥΧΝΟ ΛΑΘΟΣ ΚΛΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΣΕ -ΟΣ

Ἕνα πολὺ συχνὸ λάθος ποὺ ἀκοῦμε πλέον εἶναι ἡ προσφώνηση τῶν ὀνομάτων σὲ «-ος». Λόγῳ ἀμάθειας, ἀλλὰ καὶ ἐσφαλμένης πεποίθησης ὅτι πρόκειται γιὰ κάτι τὸ λαϊκὸ καὶ ὄχι εὐγενικό, ἔχει περαστεῖ λίγο ἡ πεποίθηση  ὅτι δὲν εἶναι σωστὸ τὸ νὰ λέμε π.χ. κύριε Εὐαγγελάτε, κύριε Ἀλαβάνε, θεῖο, κ.λπ. Ἴσως εἶναι καὶ ἀπὸ ἀμάθεια ἤ καὶ σύγχυση μὲ ἀντίστοιχες προσφωνήσεις "κύριε Νίκο" "κύριε Γιώργο" κ.λπ.

Γραμματικῶς, ὅμως, ἂν κάποιος τὸ ψάξῃ, θὰ δῇ ὅτι τὰ πράγματα εἶναι ἀρκετὰ ἁπλά· ἡ κλητικὴ τῶν ὀνομάτων καὶ γενικώτερα τῶν σὲ «-ος» εἶναι «-ε».
Οἱ ἐξαιρέσεις ποὺ ὑπάρχουν σὲ αὐτὸν τὸν κανόνα, κανονικὰ εἶναι ὅτι τὰ χαϊδευτικὰ ὀνόματα ἔχουν στὴν κλητική τους κατάληξη «-ο».
Ἔτσι ἔχουμε:
«Ἀλέξανδρε» ἀλλὰ «Ἀλέκο»
«Νικόλαε» ἀλλὰ  «Νίκο»
«Γεώργιε» ἀλλὰ «Γιῶργο»
(Στὰ «Πέτρος» «Παῦλος» λόγῳ προσομοίωσης ἰσχύει κλητικὴ καὶ μὲ «-ο», πέραν τοῦ κανονικοῦ «-ε», ἂν καὶ δὲν ᾖναι χαϊδευτικά)

Τὰ ἐπώνυμα προερχόμενα ἀπὸ ὑποκοριστικά, δηλαδή τὰ σε: «-ιτσος» «-ουκος» «-ακος» ἔχουν κλητική σὲ «-ο» ἀλλὰ καὶ αὐτὰ ποὺ προέρχονται ἀπὸ ξένες ἐξελληνισμένες ὀνομασίες
«Κύριε Κουτσούκο» «Κύριε Παπαδάκο», «Κύριε Βενιζέλο»

Ἀλλά, κανονικά:
«Κύριε Μικρούτσικε» «Παπαδόπουλε» «Εὐαγγελάτε»  κ.λπ.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ γιὰ NETFLIX

Οἱ λέξεις τῶν καιρῶν. Στὴν καθημερινότητα πλέον ἔχουμε

νὰ κάνουμε λέξεις ποὺ σχετίζονται μὲ σειρές, ταινίες, κατεβάσματα καὶ προβολὴ σὲ ῥοή. Ἂς δοῦμε τὸ λεξιλόγιο στὰ ἑλληνικά.

Streaming =  Σὲ ῥοὴ
(video) on demand = (βίντεο) κατ' ἀπαίτηση
Binge-watching = α') μαραθώνιος β') βουλιμοθέαση
Season = α') κύκλος β') περίοδος
Spin-off series = σειρὰ-παρακλάδι
HD (Ηigh Definition) = ΥΕ (Ὑψηλῆς Εὐκρίνειας)
4K* (Ultra HD) = 4Χ (Ὑπέρ- ΥΕ) 


*4K < 4.000 εἰκονοστοιχεῖα (πίξελ) [Κ= ἀγγλικὸ σύμβολο τῆς χιλιάδας]

ΣΑΤΥΡΑ ἢ ΣΑΤΙΡΑ;

Ἄν καὶ οἱ λέξεις σατυρικὸς καὶ σατιρικὸς εἶναι ὁμόηχες, δὲν εἶναι ὁμόρριζες ἐν τούτοις.
Μπερδεύοντας τὴν ῥίζα λόγῳ τοῦ ὁμόηχου καὶ σχετικὰ κοντινοῦ θεωρητικὰ θέματος, ἔχει ὑπάρξει ἀπὸ κάποιους μία παρετυμολόγηση.

Ἡ λέξη «σάτιρα» (σατιρίζω, σατιρικός, κ.λπ) ἀφορὰ σὲ σκωπτικὸ/χλευαστικὸ λόγο μὲ σκοπὸ τὴν κριτικὴ σὲ πρόσωπα, πολιτικὲς παρατάξεις κ.ἀ. Ἀπὸ αὐτὴν ἔννοια ἔχει ἐπικρατήσει στὴν καθομιλουμενη ὡς «σάτιρα» ἡ διακωμωδισμένη κριτική.

Ἐτυμολογία: σάτιρα < λατ. satira < satura ( = εἶδος σκωπτικοῦ/χλευαστικοῦ ποιήματος) < λατ. satur (= πλήρης, γεμάτος)

Δὲν ὑπάρχει λέξη «σάτυρα» μὲ ὕψιλον, ὅμως· «Σατυρικὸς» εἶναι αὐτὸς ποὺ ἔχει νὰ κάνει μὲ τοὺς Σατύρους, τοὺς ἀκολούθους τοῦ Διονύσου.

Ἡ ἐτυμολογία τῆς λέξης «Σάτυρος» δὲν ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ. Πιὸ πιθανὸν θεωρεῖται ἡ λέξη αὐτὴ νὰ συνδέεται μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «σπέρνω». Ὑπάρχει καὶ ἡ θεωρία ὅτι μπορεῖ ἡ συλλαβὴ «σα-» νὰ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὸ ἴδιο θέμα ποὺ ὑπάρχει στὴν λέξη «σάθη» (=πέος) καὶ στὸ σαίνω (=χαϊδεύομαι, θωπεύω νὰ καλοπιάσω...) καὶ τὸ «-τυρος» νὰ εἶναι ἀπὸ τὴν οἰκογένεια τῶν λέξεων «ταῦρος», «τυρὸς»

(Ἂν ἡ λατινικὴ λέξη προερχόταν ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ λέξη «Σάτυρος», τότε θὰ ὑπήρχε γραφὴ «satyra» ὅπως κανονικὰ γινόταν στὴν λατινικὴ μὲ κάθε λέξη ποὺ δανείστηκαν ἀπὸ τοὺςἝλληνες μὲ ὔψιλον)

ΜΠΑΝΙΟ (ετυμολογία ελληνική)

ΜΠΆΝΙΟ (ἀντιδάνειο)< ἰταλ. bagno < ὑστλατ. bannium < λατ.

balneum < ballineum < ἀρχ. βαλανεῖον=λουτρὸ


Βαλανεῖον πιθανῶς ἐτυμολογείται: 

<βαλανεῖον < βλύ(ζ)ω (=ἀναβλύζω/πλημμυρίζω) <φλύω < φλέω (=βρίθω/ἐκχειλίζω) 

[ἀπὸ ἴδια ῥίζα μὲ τὸ φλέω: φλέψ(-βός), ὁ φελλός,

 φαλλὸς > φάλλαινα (λόγῳ σχήματος)]



Ἔχει παρετυμολογηθεῖ ἐσφαλμένως μὲ τὴν "βάλανο", ὅμως 

οἱ λέξεις αὐτὲς μόνον μοιάζουν ἐλαφρῶς. (δες)


(Ἐδὼ κι ἄλλα ἀντιδάνεια)

ΚΟΚΚΥΓΑΣ (ἐτυμολογία)

 Ὁ κόκκυξ (τοῦ κόκκυγος) στὰ ἀρχαῖα 
ἑλληνικὰ ἦταν ὁ κοῦκκος, ἀπὸ ἠχομίμηση τῆς φωνῆς τοῦ πτηνοῦ "κοκκῦ" κατὰ τὴν ἀρχαία ἑλληνική καὶ ἔπειτα τοῦ ῥήματος "κοκκύζω". 

 Ὁ ἰατρὸς Γαληνὸς χαρακτήρισε τὴν συνωστεωμένη περιοχὴ ἀπόληξη τῆς σπονδυλικῆς στήλης ὡς κόκκυγα, λόγῳ τῆς ὁμοιότητας τοῦ ράμφους τοῦ κούκκου μὲ τὴν γαμψὴ κλίση τοῦ σημείου αὐτοῦ.

Λόγῳ τῆς προέλευσης ἀπὸ τὸν κόκκυγα ἡ λέξη "κοῦκκος" ὀρθογραφεῖται καλύτερα μὲ δύο κάππα. 

Ἐπίσης ἡ λέξη "κοκκύτης" γράφεται μὲ δύο κάππα καὶ ὗ ψιλον, λόγῳ σύνδεσης τοῦ ἔντονου βηξίματος μὲ τὴν φωνὴ ποὺ βγάζει ὁ κοῦκκος. ὑπῆρξε καὶ λέξη "κοκκυσμὸς" σημαίνουσα "βαριὰ φωνή."

ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ἢ ΠΡΙΓΚΗΠΑΣ; ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ ἢ ΠΡΙΓΚΗΠΙΣΣΑ;

  

Πρόκειται γιὰ μία λέξη ποὺ ξεκίνησε νὰ χρησιμοποιεῖται στὴν Ρώμη, πρὶν τὴν δημιουργία τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας. Στὴν Ρωμαϊκη Σύγκλητο ὁ ὅρος princeps senatus (πρῖγκιψ συγκλητικὸς) σήμαινε τὸν πρῶτο τῆς συγκλήτου. Ἀργότερα τέθηκε ὁ ὅρος πριγκιπάτο καὶ ἔπειτα ὡς πρίγκιπες ἦταν διαχειριστὲς τῶν κρατικῶν μηχανισμῶν σὲ περίοδο θέρους, ἐορτῶν καὶ ἄλλων γεγονότων. Ὁ Αὐγουστος ὥρισε καὶ τὸν ἐαυτὸ του princeps μία περίοδο, ὡς ὁ πρῶτος τοῦ κράτους. Ἔτσι, ὁ ὅρος ἄρχισε νὰ παίρνει τὴν σημερινὴ μορφή, μὲ τὸν ὅρο νὰ σημαίνει μὲ τὴν πάροδο τὸν πρῶτο στὴν οἰκογενειακὴ διαδοχὴ ποὺ θὰ ᾖναι ὑπεύθυνος τῆς ἐξουσίας.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΩΣ:

πρίγκιπας < πρῖγκιψ  < princeps <primoceps 

<primus (πρῶτος) + -ceps <capio = παίρνω/λαμβάνω

Ἐπομένως, αὐτὸς ποὺ πρῶτος λαμβάνει ἀνάμεσα στοὺς ἄλλους.

Ἡ γραφὴ μὲ «η» προέκυψε λόγῳ τοῦ ὅτι πολλοὶ συσχέτησαν τὸ -e- στὴν κατάληξη τῆς λατινικῆς μὲ τὸ ἀντίστοιχο μακρὸ  «ε» στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ, τὸ «η», ὅμως, στὰ λατινικὰ πρόκειται γιὰ βραχὺ «e», ἐπομένως δὲν μπορεῖ νὰ μεταγραφῇ ὡς  «η».

Ἑνικός: 

ὀνομ. princeps

γεν.    principis

δοτ.    principi

αἰτ.    principem

κλητ. princeps

Πληθυντικὸς

principes

κ.λπ

 Φαίνεται ὅτι στὰ ἑλληνικὰ ἡ λέξη ἔγινε πρῖγκιψ καὶ στὴν ὀνομαστικὴ διατηρῶντας τὸ ἰσχυρὸ θέμα τῆς λατινικῆς λέξης prīncip- , στὴν ὁποία καὶ πάλι τὸ δεύτερο i  εἶναι βραχύ, ἐνῷ τὸ πρῶτο εἶναι μακρὸ ἐξ οὗ καὶ ἡ περισπωμένη.

Ἔτσι «πρίγκιπας», «πριγκίπισσα» καὶ ὄχι «πρίγκηπας»/«πριγκήπισσα»

ΤΑΞΙΔΙ ... (ἐτυμολογία) ΤΑΞΕΙΔΙ ἤ ΤΑΞΙΔΙ;

ΤΑΞΙΔΙ < ταξίδιον < τάξις + -ιδιον (ὑποκοριστικὸ ἐπίθημα) < ταξις εἶναι ἡ κατάταξη, ἡ διευθέτηση, ἡ κατανομή (ἐξ οὗ καὶ τάξις =ὁ φόρος)  καὶ ἐπίσης τὸ τάγμα (ἀπὸ τὴν ἔννοια τῆς κατάταξης) στὴν πορεία ἔγινε τάγμα ἐκστρατείας κι ἔτσι τὸ ταξίδιον  σήμαινε τὸ τάγμα ποὺ ἀπέστελλε ἡ πόλη γιὰ ἐκστρατεία, στὴν πορεία ἡ ἔννοια στενώθηκε στὴν ἴδια τὴν ἐκστρατεία, παίρνοντας στὴν πορεία καὶ τὴν σημερινὴ σημασία.  

Ἀργότερα, πολλοὶ ἄρχισαν νὰ γράφουν «ταξειδι», θεωρῶντας τὴν πραγωγὴ τῆς λέξης ἐσφαλμένως ἀπὸ τὸ θέμα τῆς γενικῆς «ταξε-ως», ὅμως, ἡ λέξη παρήχθη καθαρά ἀπὸ τὸ ἀρχικὸ θέμα μὲ τὸ ἐπίθημα -ιδιον.