ΝΗΣΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ ἢ ΝΗΣΟΣ ΛΕΣΒΟΣ;

Ἕνα συχνὸ λάθος ποὺ γίνεται εἶναι ἡ ὀνομασία τοῦ ἐν λόγῳ νησιοῦ. Ἐνῷ τὸ ὄνομά του εἶναι «Λέσβος», πολλοὶ συνεκδοχικὰ ἀπὸ τὴν ὀνομασία τῆς πρωτεύουσας «Μυτιλήνης» ὀνομάζουν καί τὸ νησὶ τὸ ἴδιο «Μυτιλήνη».

Ἐτυμολογία: 


Μυτιλήνη < μυτίλος (=μύδι) [ἐπικρατέστερο ἔτυμο]
μυθολογικὰ πῆρε τὸ ὄνομά της ἀπὸ τὸν Μυτίλη ποὺ κατοίκησε πρῶτος στὸ νησί ἢ τὴν Μυτιλήνη κόρη τοῦ Μάκαρος.


Λέσβος εἶναι ἀβέβαιου ἐτύμου. Πιθανότατα πρόκειται γιὰ μία πελασγικὴ λέξη

Η ΕΥΚΤΙΚΗ

Σὲ ἕνα γενικὸ πλαίσιο ἡ εὐκτικὴ εἶναι μία ἀπὸ τὶς ῥηματικὲς ἐγκλίσεις τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γλώσσας. Χρησιμοποιεῖτο γιὰ τὴν ἔκφραση εὐχῆς [ἀπὸ ὅπου καὶ τὸ ὄνομα εὐκτικὴ (εὐκτικός< εὐκτὸς <εὔχομαι)] ἀλλὰ καί τὴν δυνατότητα, ὅταν εἶναι ἀνεξάρτητη. Ἀκόμα, χρησιμοποιεῖτο στὸν πλάγιο λόγο καὶ στὶς δευτερεύουσες προτάσεις ποὺ ἐξαρτοῦνταν ἀπὸ ῥήματα ἱστορικοῦ χρόνου.


Σήμερα ἐπιβιώνει σὲ ἐκφράσεις ὅπως «Θεός φυλάξοι».


Στὴν νέα ἑλληνικὴ ἡ χρήση τῆς εὐκτικῆς ἔχει λεξικοποιηθεῖ, ἐκφράζεται δηλαδή συμπληρωματικὰ μὲ κάποια λέξη (εἴθε/μακάρι/ἄμποτε)


π.χ. Θεός φυλάξοι = εἴθε ὁ Θεός νὰ φυλάξει/προσέξει


Ἀλλά, καί μὲ ῥῆμα: π.χ. Εὕχομαι ὅλα νὰ πᾶν ὅπως πρέπει.

«Βρόμα» ἢ «Βρώμα» ;

Ποιὰ ἡ σωστὴ ὀρθογραφία;
Πρόκειται γιὰ δύο παρώνυμα:


‎(ἡ) βρόμα < μσν. βρόμα < άρχ. βρομῶ < ἀρχ. βρόμος <ἀρχ. βρέμω. Στὰ ἀρχαῖα δήλωναν θόρυβο, κρότο μὲ τὸν ἀέρα. Ὁμόρριζα τοῦ «βροντῶ».


(τὸ) βρῶμα (=φάγωμα) < βιβρώσκω (=τρώω)


 Ἡ ἐσφαλμένη ἐτυμολογία ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν λέξη «(τὸ) βρῶμα» (<βιβρώσκω) ποὺ προκάλεσε σύγχυση μὲ τὴν λέξη «(ἡ) βρόμα».καθὼς στὴν ἐκκλησιαστικὴ γραφὴ ὑπάρχει ἡ φράση «σκωλήκων βρῶμα καὶ δυσωδία» ποὺ προκάλεσε μία σύγχυση μεταξὺ τῶν λέξεων ἀλλὰ καὶ στὴν ἔννοια.
Ἐπίσης τὸ ὅτι ὡρισμένοι κρότοι ἀκολουθοῦνται ἀπὸ δυσοσμία ενέτεινε κάπως τὴν ἔννοια τῆς λέξης «βρόμα» ὥστε νὰ σημαίνει «δύσοσμία» καὶ ἐν συνεχείᾳ «ἀκάθαρσία» ὅπως σήμερα.


Ἀκόμη, ἡ λέξη «βρόμη» (τὸ δημητριακό) παρετυμολογήθηκε ὡς «βρώμη» ἐπειδὴ ἀποτελεῖ τρόφιμο, ὅμως, ἡ λέξη προέρχεται ἀπὸ τὸ «βρέμω» λόγῳ τοῦ θορύβου ποὺ κάνουν τὰ συγκεκριμένα φυτὰ στὸν ἀέρα

Ἑλληνογενής λέξη «TURBULENCE»

Ἡ λέξη «turbulence» εἶναι μία ἀκόμα ἀγγλικὴ λέξη μὲ ἑλληνικὴ ἀρχή.

turbulence < μεσν. γαλ. turbulent <λατ. turbulentus <λατ. turba <ἀρχ. ἑλ. τύρβη (=ἀναστάτωση, ἀταξία, θόρυβος, βαβούρα)

«ΚΑΘΙΣΑ» ἢ «ΚΑΘΗΣΑ»

Τὸ «κάθισα» πέραν τοῦ ἀορίστου τοῦ ῥήματος «καθίζω» (κυρίως στὰ ἀρχαῖα ἐμφανίζεται), χρησιμοποιήθηκε καὶ ὡς ἀόριστος τοῦ ῥήματος ἀποθετικοῦ «κάθομαι» συμπληρωματικά γιατί τὸ  «κάθομαι» προέρχεται ἀπὸ παρακείμενο ποὺ εἶχε σημασία ἐνεστώτα* καὶ κατέληξε ἀρχὴ νέου ῥήματος, ποὺ φυσικά ἤθελε συμπλήρωση ἀπὸ ἄλλο σχετικὸ ῥῆμα καὶ βρῆκε βάση στὸν ἀόριστο τοῦ «καθίζω» τοῦ ὁποίου ἡ 'ἀμετάβατη μορφὴ στάθηκε ἐπαρκής.


Τύπος «κάθησα» δὲν δικαιολογεῖται ἐτυμολογικά. Πρόκειται γιὰ σφάλμα συσχετισμοῦ μὲ ἀορίστους ἄλλων ῥημάτων μεσοπαθητικῆς φωνῆς. Ἐδὼ, ὅμως, εἶναι μία συγκεκριμένη περίπτωση ἰδιομορφίας, καθὼς δὲν εἶναι ἐξελικτικὸς τύπος τοῦ ἴδιου ῥήματος, ἀλλὰ δάνειος τύπος ἀπὸ ἄλλο συναφές ῥῆμα.

«κάθισα», λοιπόν. 
κάθισα ἀόριστος τοῦ ἀρχ. καθίζω < κατὰ + ἵζω (ἵζω=βάζω κάποιον νὰ καθίσει, κάθομαι, λαμβάνω τὴν θέση μου)

Στὴν συνέχεια, βέβαια, πλάστηκε ὁ παρελθοντικὸς λαϊκὸς τύπος «ἔκατσα» ποὺ μᾶλλον προέρχεται ἀπὸ μεταβολὴ τοῦ «ἐκάθισα»

(έκάθισα> ἐκάθ'σα> *ἐκάτσα>  ἔκατσα)

*κάθομαι <ἀρχ. κάθημαι, παρακείμενος τοῦ καθέζομαι <κατὰ + 
ἕζομαι (ἕζομαι=καθίζω τὸν ἑαυτό μου)

«ΣΤΗΛΗ» ἢ «ΣΤΥΛΟΙ»

Καί οἱ δύο λέξεις ἔχουν νὰ κάνουν μὲ λίθινα κατασκευάσματα, τὰ ὁποῖα, ὅμως, εἶναι διαφορετικὰ καί ὡς πρὸς τὴν χρήση τους, ἀλλὰ καί στὸ σχῆμα τους.


Ἡ στήλη δηλώνει τὴν ὄρθια πλάκα ποὺ στήνεται ἀναθηματικὰ πάνω σὲ τάφους καὶ μνημεῖα, διακοσμικτικά, μὲ ἐπιγραφὲς ἢ καὶ παρασταστάσεις. [πληθ. στῆλες]




Ὁ στῦλος εἶναι ὁ κίονας, ἡ κολόνα, τὸ μέλος, δηλαδή, ἑνὸς κτηρίου. [πληθ. στῦλοι]


Συχνὸ λάθος γίνεται ὡς πρὸς τὸν γνωστὸ ἀρχαιολογικὸ χῶρο τοῦ κέντρου τῶν Ἀθηνῶν ὅπου βρισκόταν ὁ ἀρχαῖος ναὸς τοῦ Διός. «Οἱ στύλοι τοῦ Ὀλυμπίου Διός» ποὺ συχνὰ σφάλλεται ὡς «Οἱ στῆλες τοῦ Ὀλυμπίου Διός.»

«ΧΑΡΙΣ ΣΕ» ἢ «ΕΞ ΑΙΤΙΑΣ»;

Πολὺ συχνὴ στὴν καθημερινότητα ἡ ἐσφαλμένη χρήση αὐτῶν τῶν δύο φράσεων.
Ὅμως, ὑπάρχει διαφορὰ ὡς πρὸς τὴν φόρτιση τῶν δύο φράσεων.


Τὸ «χάρις σὲ»* εἶναι γιὰ θετικὰ γεγονότα ἐνῷ τὸ  «ἐξ αἰτίας» γιὰ ἀρνητικά. Εἰδάλλως ἡ λέξη «λόγῳ (+γενική)» μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθεῖ καὶ στὶς δύο περιπτώσεις.


π.χ. «Χάρις στὴν ἐξυπνάδα του μπόρεσε νὰ σωθεῖ»     (θετικό)
       «Ἐξ αἰτίας τοῦ πολέμου χάθηκαν πολλὲς ζωές.» (ἀρνητικό)


Τὸ ἴδιο παρατηρεῖται καί σὲ ἄλλες γλῶσσες, ὅπως στὰ :


Γαλλικά:     grace à   (χάρις σὲ)
                à cause de (ἐξ αἰτίας)


Ἀγγλικά:  thanks to    (χάρις σὲ)
               because of   (ἐξ αἰτίας)




   
*Ἡ φράση «χάρις σὲ» προέρχεται ἀπὸ τὴν φράση:
«χάρις ὀφείλεται σὲ (κάποιον/κάτι ποὺ κάτι προσέφερε)» δηλαδή εἶναι σὲ ὀνομαστική. Ἔτσι, πολλὲς φορὲς χρησιμοποιεῖται καὶ ἡ μορφὴ τῆς κοινῆς νεοελληνικῆς «χάρη» ἀντὶ τῆς πιὸ λόγιας καὶ ἀρχαίας ὀνομαστικῆς «χάρις». Δηλαδή, «χάρη σὲ».


Ἐπίσης, ἡ λέξη «χάρις» χρησιμοποιεῖται στὴν αἰτιατικὴ «χάριν» συντασσόμενη μὲ γενική σὰν καταχρηστικὴ πρόθεση στὴν θέση τῶν «γιὰ», «ὑπέρ».
π.χ. «παραδείγματος χάριν» ἀντὶ «γιὰ παράδειγμα»
       «χάριν εὐφωνίας»  ἀντὶ «γιὰ εὐφωνία»
       «χάριν τῆς πατρίδος» ἀντὶ «ὑπὲρ τῆς πατρίδος»