Powered By Blogger

Τετάρτη 25 Μαΐου 2011

ΠΕΡΙ ΔΑΣΕΙΑΣ

Ἡ δασεία ἦταν ἕνας ἀρχαιοελληνικὸς φθόγγος, ποὺ ἔλαβε τὸ ὄνομά του ἀπὸ τὴν λέξη «δασύς», δηλαδή «πυκνός», καθὼς προφερόταν συνοδίᾳ ἐκπνεόμενου ἀέρα.


Στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ ἀναγραφόταν κανονικὰ μὲ τὸ γράμμα «Η», ὅπως καὶ συνεχίστηκε στὴν λατινικὴ στὴν συνέχεια. Tὸ μακρὸ ἔψιλον ποὺ γράφουμε σήμερα ὡς «η», ἀναγραφόταν κανονικὰ ὡς «ε», μέχρι τὴν ἐποχὴ ποὺ ὁ Εὐκλείδης ἄλλαξε τὸ ἀλφάβητο καὶ τὸ ἔκανε αὐτὸ ποὺ ἔχουμε ἐμεῖς σήμερα. Ἔτσι, πρὶν τὴν ἐποχὴ τοῦ Εὐκλείδη στὴν Ἀθήνα ἔγραφαν «ΗΕΡΑ» καὶ μετὰ «ΗΡΑ» (καθὼς τὸ ὄνομα «Ἥρα δασύνεται»).      
Μέχρι τὴν ἐποχὴ τῆς ἐφεύρεσης τοῦ πολυτονικοῦ συστήματος περὶ τῆς Ἀλεξανδρινῆς ἐποχῆς, ὡς μέσου διδασκαλίας τῆς προφορᾶς τῆς ἑλληνικῆς σὲ ἀλλόγλωσσος ποὺ δὲν κατανοούσαν τὴν προφορὰ τῆς ἑλληνικῆς. Ἔτσι, οἱ γραμματικοὶ δημιούργησαν τὸ σύμβολο τῆς δασείας παίρνοντας τὸ πάνω ἀριστερὸ μισὸ ἀπὸ τὸ γράμμα «Η». δηλαδή, Η>├ >ʽ (τὸ ἄλλο μισὸ χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὴν ἀνυπαρξία τῆς δασείας, τὴν ψιλή.)


Σήμερα, εἶναι ἐμφανὴς καὶ τίθεται σὲ φωνήεντα καὶ στὸ ἡμίφωνο «ῥ», ἀλλὰ εἶναι καὶ ἀφανὴς σὲ σύμφωνα, ποὺ ὀνομάζονται δασέα, ἔπειτα ἀπὸ συμπροφορὰ μὲ ἕνα ἁπλὸ σύμφωνο.
Αὐτὰ εἶναι τὰ: φ<p+h, χ<κ+h, θ<τ+h (κάτι ποὺ εἶναι φανερὸ σὲ ἑλληνικὲς λέξεις, ποὺ πέρασαν σὲ ξένες γλῶσσες. π.χ. phaenomenon<φαινόμενο, chaos<χάος, thyme<θυμάρι )
Ἔτσι, στὶς σύνθετες λέξεις στὶς ὁποῖες τὸ β´ συνθετικό ξεκινᾶ μὲ λέξη δασυνόμενη πρέπει νὰ προσέχεται ἡ τυχούσα δάσυνση τοῦ τελικοῦ συμφώνου τοῦ α´ συνθετικοῦ.
π.χ. ἀπό + αἷμα => ἀφ-αίμαξη
      κατά + ἡμέρα => καθ-ημερινός
      ὑπό + ἁλς (=θάλασσα) => ὕφ-αλος
      ἑπί + ἑδρα => ἑφ-εδρεία
      ἀντί + ἑλονοσία => ἀνθ-ελονοσιακός
      μετά + ὅριο => μεθ-όριος


Οἱ δασυνόμενες λέξεις εἶναι:


α´) Τὰ ἄρθρα (ὁ, ἡ, οἱ, κ.λπ.),
β´) Τὰ ἀριθμητικὰ (ἕνας, ἕξι, ἑπτά, ἑκατό) καὶ τὰ παράγωγά τους (ἐκτὸς τῶν: ὀκτώ, ἐννιὰ, εἴκοσι)
γ´) Οἱ ἀντωνυμίες (ὁποῖος, ὅσος, ἕκαστος, ἅπας, ἑαυτός...)
δ´) Ἐπιρρήματα (ἅμα, ἅπαξ, ἑξῆς, ὅθεν, ὁμοῦ, ὅπου, ὁσάκις, οὕτως, ὡς)
ε´) Σύνδεσμοι (ἕως, ὅμως, ὅπως, ὅταν, ὁπότε, ὅτι, ὁπόταν, ὥστε
ς´) Προθέσεις (ἕνεκα, ἕως, ὡς)
ζ´) Ὅλες οἱ ἑλληνικὲς λέξεις, ποὺ ξεκινοῦν μὲ «Ὑ» καὶ «Ῥ»
η´) Οἱ ἀκόλουθες λέξεις καὶ τὰ παράγωγά τους:


ἁβρὸς,  ἅγιος (ἁγιάζω), ἁγνὸς, ᾍδης, ἁδρὸς, ἁθροίζω (ἁθρόος), αἷμα (ἀφ-αίμαξη),
Αἷμος, αἵρω>αἵρεση (καθ-αίρεση), ἁλάτι, Ἁλιάκμων, Ἁλικαρνασσός, ἁλιεύω, ἅλμα,
ἅλμη, ἁπλώνω, ἅλτης, ἁλυκή, ἁλυσίδα, ἁλωνίζω, ἅλωση, ἅμαξα, ἁμαρτάνω, ἅμιλλα,
ἁπαλός, ἁπλός, ἅπτομαι, ἅρμα, ἁρμόζω ἁρμόδιος, ἁρμονία, ἁρμός, ἁρπάζω, ἁψύς (ἁψί-κορος)


Ἑβραῖος, Ἕβρος, ἕδ-ρα, ἑδ-ώλιο, εἵλωτας, εἱμαρμένη, εἵρκτη (κάθ-ειρξη),
Ἑκάβη, Ἑκάτη, ἑκατό, ἑκούσιος, ἑκών, ἑλλανοδίκης, Ἑλλάς, Ἑλένη, Ἕλλη, Ἕλληνας
(ἀφ-ελληνίζω), ἑλληνικός (ἀνθ-ελληνικός), ἕλικα, Ἑλικών, ἑλί-σσομαι, ἑλι-γμός,
ἕλκηθρο, ἕλκος, ἑλκύω (καθ-ελκύω), ἕλξη, ἑλονοσία, ἕλος, ἑξῆς, ἕξις (καθ᾿ ἔξιν),
ἑορτή, ἕπομαι, ἑπτά, ἕρμα, ἕρμαιο, ἑρμαφρόδιτος, ἑρμηνεύω (μεθ-ερμηνεύω), Ἑρμῆς,
ἑρμητικός, ἕρπω, ἑσμός, ἑσπέρα, ἑστία (ἐφ-έστιος), ἑστιατόριο, ἑταῖρος (ἑταιρεία),
ἕτοιμος, εὑρίσκω (ἐφ-ευρίσκω)




Ἥβη (ἔφ-ηβος), ἡγοῦμαι (ἀφ-ηγοῦμαι), ἡδονή, Ἡλιαία, ἡλικία, ἥλιος (ὑφ-ήλιος),
ἧλος [=καρφί] (καθ-ηλώνω), ἡμέρα (πενθ-ήμερη, αὐθ-ημερόν...κ.λπ.),
ἥμερος, ἡμι-, ἡνίο (ἀφ-ηνιάζω), ἧπαρ, Ἥρα, Ἡρακλῆς, Ἡρόδοτος, Ἡρώ, ἥρωας,
Ἡρώδης, Ἡσίοδος, ἥσυχος, ἧττα, Ἥφαιστος, ἡφαίστειο


ἱδρύω (καθ-ιδρύω), ἱδρώνω (κάθ-ιδρος), ἱέραξ, ἱερός (ἀφ-ιερώνω), ἱκανός, ἱκέτης, ἱκετεύω,
ἱλαρός,  ἱμάντας, ἱμάτιο, ἵνα, ἵππος (ἔφ-ιππος), ἵπταμαι, ἵσταμαι, ἱστίο, ἱστορία


ὁδηγῶ, ὁδός, ὁλκή, ὅλμος, ὁλόκληρος, ὁμάδα, ὁμαλός, ὁμήγυρις, ὅμηρος,
ὅμιλος, ὁμιλῶ (καθ-ομιλουμένη), ὅμοιος, ὅπλο (ἐφ-οπλιστής), ὁπλή, ὁποῖος,
ὅραμα, ὅραση, ὁρατός, ὁρίζω, ὅριο, ὅρκος, ὁρμόνη, ὁρμῶ (ἐφ-ορμώ), (ὁ) ὅρος
[ἐφ᾿ ὅρου ζωῆς], ὅσιος


ὥρα, ὡραῖος, ὥριμος




Μετὰ τὴν ἐπίσημη κατάργηση τοῦ πολυτονικοῦ ὑπὸ τὴν δικαιολογία «οἰκονομία στὴν μελάνη» (!!!), πολλοὶ γλωσσολόγοι δήλωναν ὅτι ἡ δασεία δὲν μπορεῖ νὰ καταργηθῇ καὶ συνέχιζαν νὰ τὴν ἀναγράφουν, καθὼς δὲν πρόκειται γιὰ τονικότητα τῆς γλῶσσας, ἀλλὰ γιὰ φθόγγο ποὺ συνεχίζεται νὰ χρησιμοποιεῖται σὲ σύνθετες λέξεις τῶν ὁποίων τὸ β´ συνθετικὸ ξεκινᾶ μὲ δασεία καὶ τὸ α´ συνθετικὸ λήγει σὲ σύμφωνο ποὺ τρέπεται στὸ ἀντίστοιχο δασύ του.

2 σχόλια:

  1. Εύγε για την καταγραφή σου και ανάδειξη της σημαντικότητας των πνευμάτων στις λέξεις μας, ακόμα και στην σημερινή εποχή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. συμφωνώ απολύτως με τη διατήρηση του πολυτονικού. αν είναι να καταργηθεί το πολυτονικό, να καταργηθούν και τα μικρά γράμματα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή